Insulinoterapia a wysiłek fizyczny, czyli dobre rady diabetologa dla pacjenta

Zalety aktywności fizycznej

Regularny wysiłek fizyczny jest jednym z podstawowych elementów zdrowego stylu życia. Również u osób chorych na cukrzycę systematyczna aktywność fizyczna daje wiele korzyści: zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę, co przekłada się na niższe wartości glikemii, poprawia nastrój, pozwala kontrolować masę ciała. Dlatego Polskie Towarzystwo Diabetologiczne uznaje wysiłek fizyczny za integralną część prawidłowego, kompleksowego postępowania w leczenia cukrzycy¹.

Rodzaje wysiłku

W zależności od wpływu na metabolizm glukozy w organizmie (a przez to na poziom glikemii) wysiłek fizyczny dzielimy na wysiłek tlenowy (aerobowy, wytrzymałościowy), np.: nordic walking, jazda na rowerze, pływanie oraz wysiłek beztlenowy (anaerobowy, oporowy), np.: sporty walki, podnoszenie ciężarów, sprint oraz częściowo gry zespołowe, jak piłka nożna, koszykówka, czy tenis². W czasie wysiłku tlenowego glukoza spalana jest z udziałem tlenu, dając najbardziej korzystny bilans energetyczny. Stężenie glukozy we krwi w czasie wysiłku zmniejsza się, a zwiększona wrażliwość na insulinę utrzymuje się przez kilka, kilkanaście godzin po jego zakończeniu (w zależności od intensywności wysiłku). Natomiast wysiłek oporowy oraz sporty związane z rywalizacją uruchamiają w organizmie procesy powodujące wzrost glikemii i w konsekwencji większe stężenie glukozy po zakończonym wysiłku. Uprawiając ten rodzaj sportu, dobrze zakończyć trening wysiłkiem tlenowym, aby zmniejszyć hiperglikemię po wysiłku.

Przy braku przewlekłych powikłań cukrzycy oraz zadowalającym wyrównaniu glikemii, dobrze wyedukowany pacjent może podjąć każdy rodzaj aktywności fizycznej. Ale stosowanie insuliny – leku dającego największe ryzyko hipoglikemii – wymaga odpowiedniego przygotowania do podjęcia regularnej aktywności fizycznej. Każdy chory na cukrzycę musi stworzyć własny, indywidualny schemat postępowania w czasie wysiłku fizycznego. Trudno opracować uniwersalny algorytm dla wszystkich chorych na cukrzycę z uwagi na różnice w masie ciała, masie mięśni, nasileniu aktywności fizycznej czy rodzaju wysiłku².

Jak przygotować się do bezpiecznego uprawiania sportu, czyli kilka dobrych rad^1,2,3,4

• Jeśli chorujesz na cukrzycę typu 1 dłużej niż 15 lat lub jesteś po 35. roku życia i planujesz zmienić styl życia z mało aktywnego fizycznie na bardziej intensywny, koniecznie zgłoś się do kardiologa, aby ocenić stan układu sercowo-naczyniowego i ocenić ryzyko choroby niedokrwiennej serca.
• Pamiętaj o wygodnym obuwiu, pielęgnacji stóp i unikaniu urazów, aby zmniejszyć ryzyko uszkodzenia stóp podczas wysiłku, zwłaszcza przy obniżonym progu czucia bólu.
• Zadbaj o właściwe nawodnienie organizmu (ok. 250 ml wody na każde 20 minut aktywności fizycznej), zwłaszcza w wyższych temperaturach otoczenia i nie zapomnij o posiadaniu prostych węglowodanów przy sobie.
• Trenuj regularnie, najlepiej codziennie, a przynajmniej co 2–3 dni – wtedy uzyskana dzięki wysiłkowi fizycznemu większa wrażliwość na insulinę utrzyma się na stałym poziomie.
• Nie podawaj insuliny w kończynę, która będzie obciążona wysiłkiem, jeśli wysiłek rozpoczyna się 30–60 minut po jej wstrzyknięciu – insulina wtedy szybciej się wchłania i efekt jej działania będzie silniejszy.
• Rozważ zmniejszenie dawki insuliny doposiłkowej o około 30–50% przed planowanym wysiłkiem, gdy szczyt jej działania przypada na okres wysiłku lub wkrótce po jego zakończeniu (2–3 godziny po podaniu insuliny krótko działającej lub 40–90 minut po podaniu analogu szybko działającego) – pracujące mięśnie zużywają więcej glukozy w obecności insuliny, co przy jej maksymalnym działaniu może spowodować większy spadek wartości glikemii niż w czasie spoczynku.
• Rozważ zmniejszenie dawek insuliny również po długotrwałym intensywnym wysiłku – zwłaszcza po wysiłku wieczornym może być konieczna redukcja dawki insuliny o przedłużonym działaniu o 30–50%.
• Oznaczaj glikemię przed wysiłkiem fizycznym, w jego trakcie (co 30–60 min) i po zakończeniu treningu.
• Bezpieczne stężenie glukozy przed wysiłkiem to 140–180 mg/dl (7,8–10 mmol/l), jeśli masz niższe wartości, zjedz węglowodany proste przed wysiłkiem (1–2 WW). W trakcie wysiłku (trwającego dłużej niż 30 minut) zjadaj dodatkowe węglowodany proste (około 1 gram na każde 2 minuty intensywnego wysiłku tlenowego) – optymalny wartość glikemii w trakcie wysiłku to 100–180 mg/dl (5,6–10 mmol/l).
• Jeśli wartość glikemii przed planowanym wysiłkiem jest większa niż 250 mg/dl (13,9 mmol/l), oznacz ciała ketonowe w moczu. Jeśli są obecne, nie podejmuj wysiłku. Podaj insulinę (0,05–0,1j./kg masy ciała), wypij szklankę wody. Skontroluj glikemię za około godzinę. Jeśli się zmniejszyła, można podjąć trening.
• Przed nieplanowanym wysiłkiem fizycznym zjedz dodatkową porcję cukrów prostych – 20–30 gramy, czyli 2–3 WW na każde 30 minut wysiłku. Rozważ też zmniejszenie dawki insuliny podawanej po wysiłku.
• Po wysiłku zjedz posiłek (o dużej zawartości węglowodanów, np. kanapki), aby uzupełnić zapasy glikogenu w wątrobie i mięśniach. Podaj ewentualnie bolus korekcyjny.
• Nie łącz wysiłku fizycznego z alkoholem – alkohol hamuje reakcję organizmu na hipoglikemię i przez to zwiększa ryzyko wystąpienia niedocukrzenia.