Lekarz orzeka o braku lub istnieniu przeciwwskazań do pracy z bronią (lub posiadania i używania broni) w dwóch sytuacjach:
- w przypadku ubiegania się o pozwolenie na broń lub przedłużania ważności pozwolenia na broń
- w przypadku przeprowadzania badań profilaktycznych osób posługujących się bronią służbowo.
Powyższe badania – ich metodykę, podstawę prawną – regulują odmienne akty prawne, których mnogość nie pozwala na szczegółowe rozwinięcie w niniejszym artykule. Wymienione zostaną zatem tylko najbardziej istotne. Lekarzem upoważnionym do przeprowadzania ww. badań jest lekarz orzekający posiadający stosowne uprawnienia.
Ubieganie się o pozwolenie na broń lub przedłużanie pozwolenia na broń
Nadrzędnym aktem prawnym regulującym wykonywanie ww. badań jest ustawa z dnia 22 maja 1999 roku o broni i amunicji (tekst jednolity Dz.U. 2012 poz. 576 z późn. zm.) oraz wydane na jej podstawie akty prawne, w tym Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 września 2000 roku (Dz.U. 2000 nr 79 poz. 898 z późn. zm.) w sprawie przeprowadzania badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się lub przedłużających pozwolenie na broń. Powyższe regulacje prawne nie traktują cukrzycy jako choroby ograniczającej lub uniemożliwiającej posługiwanie się bronią. Istnieje wykaz zaburzeń stanu psychicznego, które dyskwalifikują, nie ma natomiast listy chorób somatycznych stanowiących przeciwwskazanie do posługiwania się bronią. Gdy broń ma być używana do celów ochrony osobistej lub ochrony osób i mienia, posługujący się nią ma ustawowy obowiązek poddania się badaniom lekarskim co 5 lat. W pozostałych przypadkach (zamiar używania broni: łowiecki, sportowy, szkoleniowy, pamiątkowy, kolekcjonerski, na potrzeby rekonstrukcji historycznych) orzeczenie lekarskie (pozwolenie) jest wydawane osobom badanym jednorazowo, bez możliwości wskazania daty następnego badania (co niekiedy byłoby uzasadnione, np. ze względu na przewidywane pogorszenie stanu zdrowia). Kwalifikacja lekarska obejmuje: (1) ocenę lekarza upoważnionego, (2) lekarza okulisty (z perymetryczną oceną pola widzenia oraz zdolnością widzenia zmierzchowego), (3) lekarza psychiatry. Niezależnie osoba taka jest obowiązana poddać się badaniu psychologicznemu przeprowadzonemu przez upoważnionego psychologa. Nie ma obowiązku przeprowadzania żadnych badań dodatkowych, w tym badań laboratoryjnych krwi, np. oznaczenia stężenia glukozy. Jeśli jednak lekarz upoważniony do orzekania ma wątpliwości dotyczące oceny stanu zdrowia badanego, ma prawo zlecić badania pomocnicze i dodatkowe konsultacje innych specjalistów, które uzna za niezbędne.
Badanie pracownika posługującego się bronią do celów służbowych
Praca z bronią jest pojęciem dotyczącym używania broni do celów służbowych w ramach codziennych obowiązków zawodowych. W praktyce dotyczy określonych grup zawodowych, tj. licencjonowanych pracowników ochrony fizycznej, konwojentów, pracowników Inspekcji Transportu Drogowego, pracowników służb mundurowych: policji, wojska, straży miejskiej, straży granicznej, straży ochrony kolei itp. Konieczność przeprowadzenia badań wśród tej grupy pacjentów wynika z ustawy Kodeks pracy i wydanego na jej podstawie Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia z dnia 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. 1996 nr 69 poz. 332 z późn. zm.). „Praca z bronią” nie figuruje tu jako odrębne narażenie i nie wynikają z niej odrębne specjalistyczne badania (poza oceną okulistyczną, neurologiczną czy psychologiczną – przyjmując bezsprzecznie, iż praca z bronią jest czynnością wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej). Zakres badań lekarskich w tym przypadku należy jednak poszerzyć o elementy wynikające z przedstawianego już uprzednio Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 września 2000 roku w sprawie badań osób ubiegających się lub przedłużających pozwolenie na broń (Dz.U. 2000 nr 79 poz. 898 z późn. zm.). Ponadto badania lekarskie osób posługujących się bronią „zawodowo” mogą wynikać z regulacji dodatkowych: np. w odniesieniu do licencjonowanych pracowników ochrony fizycznej lub pracowników służb mundurowych. W tym ostatnim przypadku zakres badań jest nieco bardziej szczegółowy niż w odniesieniu do badania „pracowników cywilnych”.
Kiedy cukrzyca może stanowić przeciwwskazanie do posługiwania się bronią – amatorskiego lub zawodowego?
Przepisy prawne wprost nie odnoszą się w tym aspekcie do cukrzycy jako konkretnej jednostki chorobowej. Na pytanie to można odpowiedzieć poprzez przypomnienie, jakie stany chorobowe stanowią przeciwwskazanie do posiadania broni i/lub pracy z bronią. Należy uwzględnić brak spełnienia kryteriów dotyczących wzroku i słuchu (duża wada wzroku przekraczająca normy określone zapisem Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 września 2000 roku w sprawie badań osób ubiegających się lub przedłużających pozwolenie na broń [Dz.U. nr 79 poz. 898 z późn. zm.]), brak widzenia obuocznego, znacznego stopnia ubytek słuchu, zaburzenia równowagi, incydenty utraty przytomności niezależnie od przyczyny, uzależnienie od alkoholu lub innych środków o działaniu psychoaktywnym, zaburzenie funkcjonowania psychologicznego, a także stany opisane w tekście Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2005 roku w sprawie wykazu stanów chorobowych i zaburzeń funkcjonowania psychologicznego wykluczających możliwość wydania pozwolenia na broń i rejestracji broni (Dz.U. 2006 nr 2 poz. 14). Spośród tam wymienionych znaczenie mogą mieć często współistniejące z cukrzycą m.in. zaburzenia nastroju (afektywne), zaburzenia nerwicowe, przewlekająca się reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne. Powtarzające się występowanie jakościowych zaburzeń świadomości (w postaci epizodów splątania, zamroczeń) związane z epizodami hipoglikemii (neuroglikopenii) można uznać za przeciwwskazanie jako występowanie zaburzeń psychicznych (w myśl ich definicji). Jednak cukrzyca sama w sobie, niezależnie od typu, automatycznie nie stanowi przeciwwskazania do posługiwania się bronią. Decyzja lekarza opiniującego ma charakter uznaniowy i obejmuje wiele aspektów. Przy jej wydawaniu u pacjenta chorego na cukrzycę bardzo pomocne powinny być informacje od lekarza leczącego odnośnie do przebiegu choroby, sposobu terapii, częstości występowania epizodów niedocukrzeń (w tym ciężkich z objawową neuroglikopenią), przewlekłych powikłań cukrzycy, chorób towarzyszących, prowadzonej samokontroli. Nie ma jednak wzoru zaświadczenia lekarskiego, które miałoby być wydane w tym przypadku. Znaczenie przy wydaniu opinii orzeczniczej może mieć wiek pacjenta, fakt, czy ubiega się on o pozwolenie na broń (lub możliwość pracy z bronią) po raz pierwszy, czy też jest to badanie kolejne, możliwość wpisania w orzeczeniu lekarskim daty kolejnego badania (brak takiej pozycji w orzeczeniu lekarskim wydawanym osobom ubiegającym się/przedłużającym pozwolenie na broń). Istotna jest odpowiednia świadomość choroby, rokowanie, przestrzeganie dyscypliny leczenia, umiejętność właściwego reagowania w sytuacjach zagrożeń hipo- czy hiperglikemią.
Przeciwwskazaniem do posługiwania się bronią mogą być powikłania związane z cukrzycą, takie jak:
- upośledzenie sprawności narządu wzroku zaburzające ostrość widzenia i powodujące ubytki w polu widzenia, np. na skutek retinopatii, makulopatii
- znacznego stopnia ubytek słuchu występujący na przykład w przebiegu cukrzycy mitochondrialnej lub będący następstwem przebytych zapaleń uszu
- epizody utraty przytomności np. na tle hipoglikemii, omdleń z powodu hipotonii ortostatycznej
- zaburzenia równowagi wynikające np. ze zmian organicznych w OUN na skutek makroangiopatii, obecności zaawansowanej neuropatii autonomicznej
- zaburzenia funkcjonowania psychologicznego spowodowane np. brakiem akceptacji choroby związanym z silnym stresem, współtowarzyszącą depresją, nerwicą
- występowanie zaburzeń psychicznych (lub wykazywanie „innych zakłóceń czynności psychicznych”) w przebiegu objawowej neuroglikopenii (np. spowodowanej nieodczuwaniem hipoglikemii).
W podsumowaniu należy stwierdzić, że orzecznictwo o zdolności do posługiwania się bronią przez osoby chorujące na cukrzycę powinno opierać się na wieloczynnikowej analizie elementów. Należy uwzględnić wszystkie aspekty funkcjonowania pacjenta. Sam fakt chorowania na cukrzycę nie jest przeciwwskazaniem do posiadania pozwolenia na broń. Przeciwwskazania mogą być związane z występowaniem powikłań cukrzycy lub jej leczenia bądź wynikać z przyczyn niezwiązanych z cukrzycą. Ważna jest współpraca lekarza orzekającego z lekarzem leczącym pacjenta (najczęściej diabetologiem). Z dużą ostrożnością należy podchodzić do wydawania pozytywnych decyzji osobom niepoddającym się regularnym kontrolom, a także niestosującym się do zaleceń lekarza specjalisty mogące skutkować ryzykiem nagłej niedyspozycji i neuroglikopenii, w konsekwencji może to doprowadzić do spowodowania zagrożenia zarówno dla życia badanego, jak i innych osób.
